RYS HISTORYCZNY

Związek Nauczycielstwa Polskiego wywodzi swoje korzenie od zjazdu w Pilaszkowie, choć jego geneza obejmuje również inne, powstałe w 1905 r. organizacje nauczycielskie, a mianowicie:

Związek Nauczycieli Ludowych (nielegalny) z Zygmuntem Nowickim jako prezesem, powołany na tajnym zjeździe w Pilaszkowie koło Łowicza 1 października 1905 r.,

Polski Związek Nauczycielski (legalny), z prezesem Stanisławem Kalinowskim, utworzony w Warszawie 9 grudnia 1905 r.; w PZN istniała Sekcja Nauczycieli Szkół Początkowych,

Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego (legalne) z prezesem Mieczysławem Brzezińskim, utworzone także 9 grudnia 1905 r. w Warszawie; w SNP istniała Sekcja Nauczycieli Szkół Elementarnych,

Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji utworzony w Krakowie 28 grudnia 1905 r. z prezesem Stanisławem Nowakiem; KZNLwG zmienił – po wystąpieniu z niego w 1913 r. nauczycieli Ukraińców – nazwę na

Związek Polskich Nauczycieli Ludowych w Galicji. Z członków PZN i SNP oraz Centralnego Biura Szkolnego kierowanego przez Ksawerego Praussa, a koordynującego działalność ponad 20 organizacji nauczycielskich (lokalnych), staraniem Karola Klimka zostało utworzone na zjeździe w Radomiu w dniach 28-30 grudnia 1916 r. Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych z prezesem K. Klimkiem.
Z części członków Polskiego Związku Nauczycielskiego ze St. Kalinowskim, która przeszła 2 stycznia 1917 r. do SNP został 2 lutego 1919 r. utworzony Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich z prezesem St. Kalinowskim.

W przeddzień Sejmu Nauczycielskiego, tj. 12 kwietnia 1919 r. nastąpiło połączenie współpracujących ze sobą galicyjskiego Związku Polskich Nauczycieli Ludowych ze Zrzeszeniem Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych z ziem byłego Królestwa Polskiego w jeden wspólny Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych z prezesem St. Nowakiem na czele.

Współpraca Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych i Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich w latach dwudziestych XX wieku doprowadziła do ich połączenia w Związek Nauczycielstwa Polskiego, co nastąpiło 2 lipca 1930 r. w Krakowie. Prezesem ZNP wybrany został St. Nowak.

Połączenie ZPNSP ze ZZNPSŚ – co podkreślano w 1930 roku – nastąpiło w 25-lecie istnienia Związku, kolejną rocznicę jego 50-lecia obchodzono bardzo uroczyście w 1955 r. Każde kolejne tzw. okrągłe rocznice (75-lecie i następne) akcentowane były przez ZNP w prasie związkowej i nauczycielskiej.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego Związek zorganizował 4 kongresy pedagogiczne (w 1929r., 1931r., 1933r., 1939r.). Już w 1923 roku zagwarantowano nauczycielom takie uprawnienia jak:

• 50% zniżki przy przejazdach kolejowych;
• wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe;
• zwrot kosztów przy przeniesieniach;
• prawo do urlopu w czasie ferii.

W czasie okupcji ZNP działający na konspiracji jako Tajna Organizacja Nauczycielska (we współpracy z Departamentem Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj) organizował i prowadził tajne nauczanie. Działalność ZNP na terenie całego kraju wznowiono w lutym 1945r. Praca związkowa w Polsce Ludowej nie była łatwa. Duży wpływ na charakter Związku miały wymogi ideologiczne stawiane przez ówczesne władze, a także prowadzona polityka kadrowa i oświatowa. Jednakże Związek podejmował działania wynikające z jego założeń statutowych i tradycji jego działalności. Tak więc Związek:

• brał czynny udział w odbudowie szkolnictwa;
• rozwijał szeroką działalność kulturalną i socjalną;
• na terenie powiatów były inspirował i organizował życie kulturalne i towarzyskie;
• organizował wystawy, wspólne wyjazdy, imprezy artystyczne, wycieczki turystyczno-krajoznawcze, konferencje rejonowe;

W roku 1968 ZNP zrzeszał około 500 tysięcy członków, posiadał kilkadziesiąt obiektów wczasowo-leczniczych i domów nauczycielskich, wydawał 6 czasopism. W grudniu 1981r. w związku z wprowadzeniem stanu wojennego zawieszono działalność Związku Nauczycielstwa Polskiego. 26 stycznia 1982r. została uchwalona przez Sejm PRL Ustawa Karta Nauczyciela , która zastąpiła Kartę Praw i Obowiązków Nauczyciela. Objęci nią zostali wszyscy nauczyciele, od przedszkoli po szkoły wyższe.

• stworzony został zatem jeden stan nauczycieli;
• ustanowiono Dzień Nauczyciela;
• zapewniono nauczycielom po 20 latach pracy Złoty Krzyż Zasługi, a profesorom wyższych uczelni – Order Odrodzenia Polski;
• wprowadzono fundusz socjalny;
• przyznano nauczycielom prawo do dodatkowej powierzchni mieszkalnej.

Reaktywowanie związku nastąpiło w 1983r., a pierwszym prezesem Zarządu Głównego ZNP został kol. Kazimierz Piłat.

Związek Nauczycielstwa Polskiego jest jednym z najstarszych związków w Polsce, posiada ciągłość historyczną: osobową (Stanisław Nowak był prezesem od 1905 r. do 1935 r., Zygmunt Nowicki, Karol Klimek, Ksawery Prauss, Julian Smulikowski, Stanisław Kalinowski – wiceprezesami do 1934 r. a nawet do 1944 r.), organizacyjną (wyrażającą się w wypracowanych i sprawdzonych w praktyce stuletnich dziejów strukturach – ognisko, oddział, okręg i Zarząd Główny) oraz programową (być rzecznikiem interesów dziecka, szkoły i nauczyciela, postępu i tolerancji w demokratycznym systemie oświatowym obywatelskiego państwa).
95 lat po zjeździe w Pilaszkowie budynek, w którym odbył się ten zjazd został, dzięki życzliwości władz gminy Łowicz, przejęty przez Związek, wyremontowany i przeznaczony na siedzibę Muzeum ZNP.

STRUKTURA

Na czele ZNP stoi Zarząd Główny, który obejmuje swoim działaniem cały kraj. Na szczeblu wojewódzkim tworzone są Zarządy Okręgów, odpowiedzialne za działanie na terenie danego województwa. W ramach gmin (czasami powiatów) tworzone są Zarządy Oddziałów. W poszczególnych placówkach działają Zarządy Ognisk – zdarza się, że do jednego Ogniska należą członkowie z kilku placówek.

W ramach Zarządów od szczebla oddziałów działają:

Sekcje Związkowe:

• Sekcja Pracowników Administracji i Obsługi
• Sekcja Emerytów i Rencistów

Sekcje Zawodowe:

• Sekcja Kształcenia i Doskonalenia Nauczycieli
• Sekcja Opieki nad Dzieckiem
• Sekcja Poradnictwa i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
• Sekcja Szkolnictwa Ogólnokształcącego i Bibliotekarska
• Sekcja Szkolnictwa Specjalnego
• Sekcja Szkolnictwa Zawodowego, Rolniczego i Kształcenia Ustawicznego
• Sekcja Wychowania Przedszkolnego

Centralny Klub Młodego Nauczyciela

Komisje problemowe ZG ZNP

• Komisja ds. Historii, Promocji i Organizacji Pracy Związkowej ZG ZNP
• Komisja ds. Kultury, Sportu i Turystyki ZG ZNP
• Komisja ds. Majątku i Działalności Gospodarczej ZG ZNP
• Komisja Pedagogiczna ZG ZNP
• Komisja Socjalna i Ochrony Pracy ZG ZNP

KALENDARIUM

1 października 1905 r. w Pilaszkowie doszło do zjazdu nauczycieli, na którym powołano do życia Związek Nauczycieli Ludowych. W krótkim czasie do tego związku przystąpiło ponad 1000 nauczycieli polskich. Przystępujący musieli podpisywać deklaracje, że będą dokładać wszelkich starań, aby nauczać dzieci jęz. polskiego i w duchu polskim. Tego typu deklaracja spowodowała, że władze carskie wystąpiły z represjami wobec działaczy związku, część z nich straciła pracę i została zmuszona do ucieczki do Galicji.

9 grudnia 1905 r. powstaje druga organizacja nauczycielska pod nazwą Polski Związek Nauczycielski. Związek ten wchłonął ocalałych z prześladowań działaczy ZNL.

9 grudnia 1905 r. powstało Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego, które w swoich szeregach skupiało głównie nauczycieli prywatnych szkół średnich.

28 grudnia 1905 r. w Krakowie utworzono Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji, który grupował nauczycieli pracujących w szkołach różnego typu na terenie zaboru austriackiego.

2 stycznia 1917 r. nastąpiło przyłączenie Polskiego Związku Nauczycielskiego do Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego.

czerwiec 1917 r. ukazał się pierwszy numer „Głosu Nauczycielskiego”, który pierwotnie był organem Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskiego, a dzisiaj jest organem Związku Nauczycielstwa Polskiego.

28 grudnia 1918 r. na wiecu nauczycieli w Poznaniu, w którym wzięli udział nauczyciele z Wielkopolski i Pomorza powołano Związek Dzielnicowy Stowarzyszeń Nauczycieli Polaków na zabór pruski. Siedzibą związku został Poznań.

styczeń 1919 r. powstał Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich (ZZNPSŚ)

kwiecień 1919 r. powstał Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (ZPNSP) z połączenia: Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych i Związku Nauczycielstwa Ludowego w Galicji. Organizacja ta była organizacją o poglądach lewicowych.

styczeń 1921 r. powstało Stowarzyszenie Chrześcijańsko-Narodowe Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (SCNNSP) z połączenia Związku Dzielnicowego Stowarzyszeń Nauczycieli Polaków w Poznaniu, Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego w Lwowie, Polskiego Towarzystwa Nauczycielstwa Lwowskiego i Związku Nauczycielek w Przemyślu. Organizacja ta wyznawała poglądy narodowo-endeckie.

lipiec 1930 r. podczas wspólnego zjazdu ZZNPSŚ i ZPNSP, który odbył się w Krakowie następuje połączenie obu organizacji w jednolity Związek Nauczycielstwa Polskiego działający do dnia dzisiejszego.

1 września 1939 r. rozpoczęcie II wojny światowej, ZNP zostaje tak jak wszystkie polskie organizacje zdelegalizowany przez Niemców.

październik 1939 r. ZNP zaczęło działać w podziemiu pod nazwą TON – Tajna Organizacja Nauczycielska. Członkowie tej organizacji rozpoczęli organizować tajne nauczanie, które z narażeniem życia prowadzili przez cały okres okupacji niemieckiej.

28 marca 1945 r. odbyła się pierwsza konferencja prezesów okręgów ZNP, na której ogłoszono przywrócenie działalności ZNP

13 grudnia 1981 r. wprowadzenie stanu wojennego, władze zdelegalizowały wszystkie organizacje związkowe, w tym i ZNP.

5 sierpnia 1983 r. rejestracja statutu ZNP przez Sąd Wojewódzki w Warszawie, ZNP rozpoczął ponownie działalność.

17 marca 2007 r. odbyła się manifestacja ZNP w której związkowcy domagali się spełnienia obietnicy ministra 5% podwyżki płac ponad inflację, czyli 7%. W manifestacji brało udział ok. 12 tyś. związkowców.

29 maja 2007 r. odbył sie strajk ostrzegawczy w szkołach na 2 pierwszych godzinach lekcyjnych.

18 stycznia 2008 r. odbyła się II manifestacja ZNP w której związkowcy protestowali przeciwko zbyt niskim podwyżkom w 2008 r., zaniechaniom w sprawie wcześniejszych emerytur dla nauczycieli oraz planom kierownictwa MEN-u związanym z prywatyzacją systemu edukacji. W manifestacji brało udział ponad 12 tyś. związkowców.

27 maja 2008 r. odbył się ogólnopolski strajk w 2/3 polskich szkołach i przedszkolach.